Πολλές φορές, εδώ και χρόνια, είχε τύχει να δώ στην περιοχή αυτό το όμορφο και τόσο ξεχωριστό πουλί, να πετάγεται ξαφνικά ενώ περνούσα με το αυτοκίνητο.
Γένος: Έποψ
(Upupa) (Linnaeus, 1758) F
Upupa epops (Έποψ ο γνήσιος)
Ο τσαλαπετεινός είναι κορακιόμορφο πτηνό της
οικογενείας των Εποπιδών, που απαντάται και στον ελλαδικό χώρο. Η επιστημονική
ονομασία του είδους είναι Upupa
epops και
περιλαμβάνει 8 υποείδη. Στην Ελλάδα, όπως και σε όλη την Ευρώπη, απαντάται το
υποείδος Upupa epops epops (Linnaeus, 1758).
Ο τσαλαπετεινός αποτελεί μία απο τις
χαρακτηριστικότερες «φιγούρες» της ελληνικής -και ευρωπαϊκής- ορνιθοπανίδας
που, με τα ιδιαίτερα μορφολογικά του χαρακτηριστικά, δεν συγχέεται με κανένα
άλλο πτηνό (απαραγνώριστο είδος, indistinguishable). Ωστόσο, λόγω ακριβώς αυτού του ιδιόμορφου παρουσιαστικού του, έχει
υποστεί εξαιρετικά μεγάλη πίεση από τους λαθροθήρες, κυρίως με σκοπό την
ταρίχευση.
Η ονοματολογία του πτηνού παρουσιάζει μεγάλο
ενδιαφέρον. Τόσο η λατινική επιστημονική ονομασία του γένους Upupa, όσο και η
αντίστοιχη ελληνική Έποψ, θεωρούνται παράγωγα ονοματοποιίας. Συγκεκριμένα
πρόκειται για την κραυγή του πουλιού, έτσι όπως αποδόθηκε λεκτικά
και μαρτυρήθηκε από τους αρχαίους κωμικούς: εποποί, ποποπό.
Πράγματι, η απόδοση αυτή και άλλες, ηχητικά
παρόμοιες, βρίσκονται στα κείμενα θεατρικών έργων με κυριότερο τους Όρνιθες του
Αριστοφάνη. Η λέξη είναι αναλογικός σχηματισμός προς τις λέξεις μέρ-οψ
«μελισσοφάγος», δρύ-οψ «δρυοκολάπτης», κ.ο.κ.
Αλλά και σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες
εμφανίζεται το ίδιο φαινόμενο της ονοματοποιίας: αρμεν. popop, λεττον. pupukis,
γαλλ. huppe, ιταλ. upupa, κ.λ.π.
Στην κορυφαία σύγχρονη μεταφορά του έργου του
Αριστοφάνη, Όρνιθες (1959), σε σκηνοθεσία Καρόλου Κουν και μουσική του Μάνου
Χατζιδάκι, η απόδοση του Βασίλη Ρώτα, είναι αποδεικτική της ετυμολογίας του
πτηνού. Ο Ρώτας «παίζει» με την αρχαία λέξη, προσπαθώντας να τη συνδυάσει με
αντίστοιχη σύγχρονη, έτσι ώστε να μπορεί να μελοποιηθεί από τον Χατζιδάκι. Το
αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: «Πού, πού, πού, πού, πού, πού΄ναι αυτός που μας
εκάλεσε; Πού, πού, πού, πού, σε ποιο μέρος βόσκει;...» (Πάροδος/Είσοδος και
επίθεση των πουλιών). Αλλά και η δεύτερη, μόλις, σκηνή της παράστασης επονομάζεται
«Προσκλητήριο του Έποπα».
Η λαϊκή ελληνική ονομασία του πτηνού έχει την
εξής ετυμολογία: [ΕΤΥΜΟΛ. τσαλαπετεινός < τσαλί (τουρκ. çali) «θάμνος,
φρύγανο», «φρύγανο που χρησιμεύει ως προσάναμμα» + πετεινός],δηλ. τσαλαπετεινός
= κόκορας των θάμνων (!)
The Eurasian hoopoe
(Upupa epops) is the most widespread species of the genus Upupa, native to
Europe, Asia and the northern half of Africa. Some taxonomists still consider
all three species conspecific. Some authorities also keep the African and
Eurasian hoopoe together, but split the Madagascar hoopoe.
Ε, μιάς που βρισκόμουν στον κήπο, να μην σας δείξω και λίγα από τα λουλούδια μου;
'Εχουμε στερηθεί τόσα πολλά εδώ και έναν χρόνο,
και πιό πολύ τις συναντήσεις με τα αγαπημένα μας πρόσωπα.
'Εχουμε όμως την ευλογία να ζούμε στην εξοχή, η 'Ανοιξη είναι ήδη στα μισά της,
πλησιάζουν η Πρωτομαγιά και η Πασχαλιά
και μαζί η ελπίδα να περάσει επιτέλους αυτή η πανδημία και να ξαναβρούμε όλοι την ελευθερία μας.
Με αυτή την ανάρτησή μου, συμμετέχω στις Ιστορίες της 'Ανοιξης
του blog το Κείμενο της Μαρίας Νικολάου.
